James Gallagher
BBC Sıhhat ve Bilim Muhabiri
13 yaşındaki Alyssa isimli genç kıza geçen yıl Mayıs ayında T hücreli akut lenfoblastik lösemi (T-ALL) teşhisi kondu.
Sağlıklı bir bedende, T-hücreleri hastalık tehditlerini arayıp yok eden muhafız – vazifesi görüyor.
Ancak hücreler Alyssa’nın durumunda denetimden çıkmış ve tehdit haline gelmişti.
Kanseri agresifti. Kemoterapinin akabinde kemik iliği nakli yapılmasına karşın kanseri bedeninden atamadı.
Deneysel tıp dışında geriye kalan tek seçenek Alyssa’nın vaktini olabildiğince rahat geçirmesini sağlamaktı.
Alyssa, süreçle ilgili, “Sonunda ölecektim” diyor.
Annesi Kiona, geçen yıl bu vakitleri hatırladığında, kızıyla son Noellerini kutladıklarını düşündüğünü söylüyor ve kızının Ocak ayındaki 13. doğum gününde ağladığını anlatıyor.
Alyssa saçlarının döküleceğini öğrendiğinde onları bağışlamaya karar verdi
Ancak genetik bilimindeki ilerlemeler daha evvel olanaksız olduğu düşünülen bir tedaviyi mümkün hale getirdi.
Alyssa’nın tedavi için başvurduğu Londra’daki Great Ormond Street Hastanesi’ndeki takım, yalnızca altı yıl evvel keşfedilen “nükleobaz düzenleme” prosedürünü kullanmaya karar verdi.
Bazlar hayatın lisanıdır. DNA’da adenin (A), sitozin (C), guanin (G) ve timin (T) olmak üzere dört tip baz bulunur ve bunlar genetik kodumuzun yapı taşlarıdır.
Alfabedeki harflerin mana taşıyan sözcükleri oluşturmasına emsal formda, DNA’mızdaki milyarlarca baz da bedenimizin kullanım kılavuzunu oluşturur.
Nükleobaz düzenleme, bilim insanlarının genetik kodun makul bir kısmına odaklanıp bir bazın moleküler yapısını değiştirerek onu öteki bir baza dönüştürmesine ve böylece yeni genetik talimatlarının kodlanmasına imkan tanıyor.
Doktorlardan ve bilim insanlarından oluşan geniş bir takım, bu yolu, Alyssa’nın kanserli T hücrelerini yakalayıp öldürebilen yeni bir T hücresi tipi tasarlamak için kullandı.
Ekip, tedaviye sağlıklı bir donörden gelen T hücrelerinin modifiye edilmesiyle başladı ve şu evreleri izledi:
- Nükleobaz düzenlemenin birinci kademesinde donör T hücrelerinin Alyssa’nın bedenine saldırmaması için hedefleme sistemleri devre dışı bırakıldı.
- İkinci düzenlemede, tüm T hücrelerinde bulunan ve CD7 ismi verilen kimyasal bir işaretleme kaldırıldı.
- Üçüncü düzenleme, hücrelerin kemoterapi ilacıyla öldürülmesini önleyen bir görünmezlik pelerini oluşturulmasıydı.
- Genetik modifikasyonun son kademesinde, T hücrelerine üzerinde CD7 işaretlemesi olan rastgele bir hücreyi avlamaları talimatı verildi. Bu sayede hücreler, kanserli olanlar da dahil olmak üzere hastanın bedenindeki tüm T hücrelerini yok edecekti.
İşaretlemeler ikinci düzenlemeyle kaldırılmasaydı bu kademede T hücreleri kendi kendilerini yok edebilirlerdi.
Gen terapisi işe yaradıysa Alyssa’nın T hücreleri de dahil tüm bağışıklık sistemi yeni bir ilik nakliyle tekrar oluşacak.
Milyonlarca modifiye edilmiş hücrenin kullanıldığı tedavi Mayıs ayında ailesine önerildiğinde Alyssa, bu usulün denendiği birinci hasta olma kararını kendisi verdi.
Alyssa 16 hafta hastanede kaldı ve bu süreçte okula giden erkek kardeşini mikrop kapma ihtimaline karşı göremedi.
Üç ay ortayla yapılan denetimlerinin son ikisinde kanser hücresi görülmedi.
Alyssa artık Noeli, teyzesinin düğününde nedime olmayı, bisikletine binmeyi, okula dönmeyi ve “sadece sıradan işler yapmayı” iple çektiğini söylüyor.
Ailesi kanserin bir daha nüksetmeyeceğini umuyor lakin tedavinin onlara kazandırdığı vakit için şimdiden minnettar.
Great Ormond Street Hastanesi’nde kıdemli araştırma hemşiresi Jan Chu, Alyssa’ya terapiyi Mayıs 2022’de uygularken
Lösemili çocukların birçok ana tedavilere cevap veriyor lakin yılda bir düzine kadar çocuğun bu tedaviden yarar görebileceği düşünülüyor.
Alyssa, bu yeni ilacın klinik araştırmaları kapsamında verildiği 10 bireyden birincisi.
Great Ormond Street Hastanesi kemik iliği nakli kısmından Dr Robert Chiesa, “Bu son derece heyecan verici. Açıkçası, bu tıpta yeni bir alan ve bağışıklık sistemini kanserle savaşmak için yine yönlendirebiliyor olmamız büyüleyici” diyor.
Ancak teknoloji, nükleobaz düzenlemeyle başarılabileceklere dair yalnızca bir fikir veriyor.
MIT ve Harvard Üniversitelerinin ortak araştırma enstitüsü Broad’de baz düzenlemenin mucitlerinden Dr David Liu, teknolojinin icat edilmesinden yalnızca altı yıl sonra insanların tedavi edilmesinin “biraz gerçeküstü” olduğunu söylüyor.
Alyssa’nın terapisinde, nükleobaz düzenlemelerin her biri genetik kodun bir kısmını fonksiyonsuz hale getiriyordu. Fakat bir talimatı devre dışı bırakmak yerine arızalı olanın düzeltilebileceği daha incelikli uygulamalar da mümkün. Örneğin orak hücreli anemi, düzeltilebilecek tek bir baz değişikliğinden kaynaklanıyor.
Nükleobaz düzenleme formülü bu nedenle orak hücre hastalığı, genetik yüksek kolesterol rahatsızlıkları ve beta-talaseminin tedavisinde halihazırda deneniyor.
Dr Liu, “Nükleobaz düzenlemenin terapötik uygulamalarının daha yeni başladığını” söylüyor.