Edirne’de 16’ncı yüzyıl yapıtları tarihi Arasta ile Alipaşa çarşıları esnafı, yaklaşık 7 yıl evvel böcek ve örümceklerle uğraş edebilmek için Osmanlı’da da kullanılan deve kuşu yumurtası temin etti. Esnaf, gelenek gereği asıldığı yeri haşerelerden koruduğuna inanılan yumurtayı çarşının tavanına astı. Yaklaşık 7 yıldır tarihi çarşılarda asılı olan deve kuşu yumurtasının çok eski bir gelenek olduğunu söyleyen Trakya Üniversitesi’nden emekli sanat tarihçisi Prof. Dr. Engin Beksaç, mimaride esirgeyici tılsım halinde kullanıldığını da lisana getirdi.
‘KULLANIMI OSMANLI ÖNCESİNE KADAR DAYANIYOR’
Deve kuşu yumurtası kullanımının Osmanlı öncesine dayandığını anlatan Prof. Dr. Beksaç, “Deve kuşu yumurtası kullanma geleneği aslında çok eskilere dayanıyor. Hatta o kadar eski ki tarihlemesi sıkıntı yapılabilen çağlara kadar deve kuşu yumurtasının kullanımı var. Yani 16-17’nci yüzyıldaki kullanım yeni değil. Daha evvel Akdeniz etrafında olsun, Hindistan etraflarında olsun pek çok eski uygarlıkta biz bunu görebiliyoruz. Yapılan hafriyatlarda erken insan kalıntıları ortasında bile deve kuşu yumurtalarına rastlanıyor. Deve kuşu yumurtasının çoklukla haşerata karşı, haşereye karşı bir hami öge olarak kullanılma geleneği var. Osmanlı’nın kullanış nedenlerinden biri de bu. Deve kuşunun bilhassa bozulmuş deve kuşu yumurtasının haşereyi yok ettiğine, kaçırdığına dair bir inanış var ve o yüzden kullanılıyor” dedi.
Deve kuşu yumurtasının yalnızca haşere kaçırma geleneğinin yanı sıra esirgeyici olarak kullanıldığını lisana getiren Prof. Dr. Beksaç, “Koruyucu öge olarak da kullanıldığını biliyoruz. Yani mimaride bir kollayıcı tılsım formunda kullanıldığı da biliniyor. Mesela pek çok yerde yumurta biçiminde porselen yahut taştan hazırlanmış farklı şeyler de var, asılan ögeler da görebiliyoruz ki bu da haşereyi kaçırma geleneğinden çok koruyuculuk geleneğiyle kontaklı olarak karşımıza çıkabiliyor. Ancak ekseriyetle halk ortasındaki inanış; örümcekler başta olmak üzere başka bütün haşereyi kaçırmış olmasıdır” diye konuştu.
‘DÜNYANIN BİRÇOK YERİNDE BU İNANIŞ VAR’
Prof. Dr. Engin Beksaç, çarşı esnafının da hami özelliğine inandığı için yumurtayı astığını belirterek, “Arasta Çarşısı’nda da çok eski geleneklerden birinin uzantılarını görüyoruz. Yani çok yeni bir şey olsa da bu eski inancın, eski geleneklerin burada daha evvel kullanılmış olan yumurtaların akılda kalan bir yansıması olarak günümüze intikal ediyor. Çoklukla farklı bir biçimde bu koruyuculuğun olduğuna dair bir inanç halk ortasında mevcut. Yani dünyanın pek çok yerinde deve kuşu yumurtasının bulunabildiği pek çok yerde bu inanış var. Buradaki esnafın da muhtemelen burada bulunan eski kimi örneklerin hafızasında kalmış bir yansıması olarak kullanılan bir deve kuşu yumurtası olgusu var” sözlerini kullandı.
‘ÇARŞIDA ÖRÜMCEK AĞI KALMADI’
Arasta Çarşısı esnafından Mehmet Üstün de deve kuşu yumurtasının özelliğine değinerek, “Eskiden mescitlerde örümcek ağı yapmasın diye deve kuşu yumurtası konduğunu biliyoruz. Özelliği bozuk olması. Biz de ondan ötürü, örümcek olmasın diye koyduk. Yani bir manada geleneği devam ettiriyoruz. Biz de internetten öğrendik bu işe yaradığını. Biliyorsunuz çarşı da büyük, tavanları yüksek, paklığı sıkıntı. Bu manada işimize yarıyor. Natürel aşikâr bir müddet sonra özelliğini yitiriyor, yenilemek gerekiyor. Yaklaşık 7 yılda 1 yenilenmesi lazım. En son 7 yıl evvel takmıştık, artık bizim de yenilememiz gerekiyor zira son vakitlerde artık örümcek ağı görmeye başladık birtakım yerlerde” dedi.
‘HAŞERELERDEN KURTULDUK’
Esnaf Ercan Ere ise çarşının paklığı konusunda da yumurtanın işlerine yaradığını anlatarak, “Eskiden daha çok örümcek ve haşere vardı fakat şu an yok. Nasıl bir tesiri varsa, o yumurtanın kokusu bir salgı yapıyormuş ve ondan ötürü da hiçbir haşere gelmiyormuş. Temizlemesi çok güç bir yer. Kapalı yer olduğu için zahmetli oluyor. Böcekler olduğu için de camlarda çok birikiyorlar. Daha evvel temizlerken arkadaşlarımız da düşüp yaralandı. Artık bu sayede hem bu kederden kurtulduk hem de haşerelerden kurtulduk” diye konuştu.