Prof. Dr. İlyas Kemaloğlu, AB-Rusya ayrılığının faturasını AA Tahlil için kıymetlendirdi.
***
Ukrayna krizi, 5. ayı geride bırakırken Rusya hala buradaki gelişmeleri “savaş” olarak adlandırmamaya devam ediyor. Halbuki yaşananlar, çoktan Rusya-Batı ortasında sürdürülen bir savaşa dönüştü. Binlerce insanın hayatını kaybetmesi, milyonlarcasının yerinden edilmesi, global çapta bir besin krizini tetiklemesi ve ülkelerin ekonomilerini etkilemesi, bu savaşın şimdilik görünen sadece birkaç erken sonucudur. Bunların yanı sıra iki taraf da uzun yıllar boyunca iş birliği geliştirdikleri güç alanında yeni arayışlar içerisine girdi. Avrupa Birliği (AB), Rus güç kaynaklarına bağlılığı azaltmayı çalışırken Rusya da AB yerine yeni bir pazar arayışlarına başladı.
AB’NİN YENİ GÜÇ STRATEJİSİ
2021’de Rusya’dan 155 milyar metreküp gaz alan (tüketimin yüzde 40’ı) AB, Rusya’ya bağlılığı azaltmayı öngören REPowerEU stratejisi çerçevesinde Rusya’dan 10 Ağustos’a kadar kömür, 2022 yılı sonuna kadar petrol ithalatını sonlandırmayı planlıyor. Ayrıyeten AB, 2023 yılı başına kadar da Rusya’dan gaz alımını 3 kat azaltmayı hedefliyor. Gerçekten Litvanya, Bulgaristan, Finlandiya ve Polonya büsbütün Rus gazından vazgeçti. Bu ülkeler, Rus gazını ruble ile almayı kabul etmeyerek Rusya ile güç alanında ipleri koparan birinci ülkeler oldu.
RUS GAZINA BAĞIMLILIĞIN AZALTILMASININ ÖNCÜSÜ: POLONYA
Polonya genel olarak Rusya-AB münasebetlerinde Rusya’ya karşı son derece sert bir siyaset izlenmesini ve yaptırımların arttırılmasını isteyen bir ülkedir. Bu durumda Rusya ile tarihi uyuşmazlıkların, bölgede çıkarlarının ve ABD faktörünün de tesiri büyüktür. Son birkaç yıldır Polonya, Rus gazına olan bağlılığını azaltmaya çalışıyordu. Polonya, Rus gazı yerine önümüzdeki yıllarda başta ABD olmak üzere ihraç edeceği sıkıştırılmış gaz ile ekim ayında açılacak Baltic Pipe’den (yıllık 10 milyar metreküp) alacağı Norveç gazını kullanmayı planlıyor.
Litvanya, Klaipeda’da inşa ettiği ve “Bağımsızlık” ismini verdiği 4 milyar metreküp kapasiteli sıkıştırılmış gaz terminaline güveniyor. Bu ölçü Litvanya’nın yıllık muhtaçlığını ziyadesiyle karşılayacağı üzere kalan gazı da komşu ülkelere ihraç etme imkanı sağlıyor. Rusya’dan yıllık yaklaşık 1 milyar metreküp gaz alan ancak savaş sebebiyle Rusya’dan gaz alımından vazgeçen Finlandiya bile bu terminalden gaz almayı düşünüyor. Tekrar Finlandiya başka Baltık ülkeleriyle birlikte ABD’den sıkıştırılmış gaz için yüzen terminaller kiralamayı planlıyor. Azerbaycan ve Rus gazını kullanan Bulgaristan ise Rus gazı yerine Cezayir ile Katar gazına güveniyor. Fakat öbür ülkelerin kendisine dayanak çıkmadığı takdirde Bulgaristan’ın kış aylarında sorun yaşaması kuvvetle olası.
SIKIŞTIRILMIŞ GAZ TERMİNALLERİNİN MERKEZİ: İSPANYA
Rus gazına daha büyük oranda bağlı ülkeler ise bir taraftan ruble ile ödemeyi kabul edip Rusya’dan gaz ithal etmeye devam ederken başka taraftan da yeni arayışlar içerisinde olup, bağlılığı da gitgide azaltma konusunda kararlılar. Bu ülkelerin başında Almanya, Fransa, Avusturya ve İtalya geliyor. Rus gazını almayı kesen öbür ülkeler üzere AB’nin önde gelen üyeleri de sıkıştırılmış gaz oranını arttırmayı planlıyor. Bu bağlamda İspanya ön plana çıkıyor. İspanya’daki sıkıştırılmış gaz terminallerinin kapasitesi, 60 milyar metreküp civarında. Son gelişmeler çerçevesinde İspanya’dan İtalya’ya 30 milyar metreküp kapasiteli bir boru çizgisinin inşası kelam konusu. Bu türlü bir boru çizgisi, İtalya’nın Rusya’ya bağlılığına son verebilecek kapasiteye sahip[1].
Sıkıştırılmış gaz konusuna Almanya da büyük değer veriyor. Gerçekten 2022’de Almanya, sıkıştırılmış gaz rezervleri için dört yüzen terminal kiraladı. Şimdiden Almanya’nın Rusya’ya bağlılığı yüzde 55’ten yüzde 35’e geriledi. Almanya 2024’te bu sayısı, yüzde 10’a kadar indirmeyi planlıyor. Rusya’ya en fazla bağlı olan öbür iki ülke de (Fransa ve Avusturya) 2027’de Rus gazından büsbütün vazgeçmeyi planlıyor.
AB’NİN YENİ TEDARİKÇİ ARAYIŞI
Rusya ile yaşanan kriz, güç alanında Kafkasya ve Orta Doğu ülkelerinin değerini bir kere daha artırdı. Bu bağlamda AB ile iş birliğini geliştirebilecek en gerçekçi ülke, Azerbaycan’dır. 2021’de Azerbaycan, AB’ye 8 milyar metreküp gaz ihraç ederken, beş yıl içerisinde bu ölçünün 20 milyara çıkartılması konusunda taraflar mutabakata vardı. Rusya’nın Avrupa’daki “müttefiki” Sırbistan bile Azerbaycan’dan doğalgaz almayı planlıyor. Cezayir, Fas, Mısır, Libya üzere ülkelerdeki kaynaklar AB üyelerinin gündemine girse de buradaki yataklara ve yeni boru sınırlarının inşasına kıymetli yatırımlar yapmak gerekiyor. Bu maddi açıdan kolay olmayacağı üzere yeni boru çizgilerinin inşası da vakit alacaktır.
Diğer taraftan Rusya’dan gaz almaya devam edeceğini ileri süren ülkeler (Macaristan) olduğu üzere Moskova’nın “dost olmayan ülkeler” listesi de genişliyor. En son bu listeye Yunanistan, Slovakya, Slovenya, Danimarka ve Hırvatistan eklendi. Danimarka ile Hırvatistan kendi kaynaklarına sahipken, Yunanistan, Türkiye üzerinden gelen Azerbaycan gazına, Slovakya ile Slovenya ise sıkıştırılmış gaz ile Avrupa’nın geri kalanına güveniyor.
Uzun yıllardır Rusya’ya bağlılığı azaltma konusu AB’nin gündeminde olsa da tahminen birinci defa bu tarafta önemli adımlar atılıyor. Uzmanlar 2022-2023’te dahi Rusya’nın AB’ye doğalgaz ihracatının yüzde 40 oranında azalacağını, 2025’e gelindiğinde ise çok küçük sayılarda seyredileceğini öngörüyor. Bu gelişmeler, milyarlarca dolar harcanarak inşası tamamlanan Kuzey Akım-2 projesinin artık uzun vadede hayata geçirilmesini imkansız kılıyor. Öbür taraftan güç alanındaki bu arayış ve gelişmeler, doğalgaz fiyatlarını artırıyor ve rekor düzeyine çıkartıyor. Bu durum, AB ülkelerinin ekonomilerini olumsuz etkilerken, Rusya evvelki yıla kıyasla daha az gaz satmasına karşın yaklaşık olarak birebir geliri elde etmeye devam ediyor.
RUS PETROL VE DOĞALGAZ İHRACATININ TARAFI DEĞİŞİYOR
AB, Rus doğalgazına olan bağlılığını azaltmaya, hatta büsbütün kurtulmaya çalışırken Moskova da iktisadının en kıymetli gelir kaynağı olan doğalgaz için yeni pazarlar arayışında. Bu bağlamda güç kaynaklarına gitgide gereksinimi artan Asya Pasifik bölgesi ön plana çıkıyor. Kremlin, bilhassa Çin’in artan doğalgaz gereksiniminden yararlanmaya çalışıyor. 2021’de Çin, yaklaşık 350 milyar metreküp gaz kullanırken bunun yaklaşık yarısını ithal etti. Rusya’nın bu sayıdaki hissesi ise lakin yüzde 10’du. 2025’te Gazprom yetkilileri Çin’e ihraç edilen doğalgaz ölçüsünü 3-4 kat artırabileceklerini lisana getiriyor. Avrupa pazarı için düşünülen gazın Asya’ya yönlendirilmesini öngören 50 milyar metreküp kapasiteli Sibirya’nın Gücü-2 boru çizgisinin inşası ise vakit alacaktır. Ayrıyeten yeniden bu boru çizgisinin inşası için Moskova’nın büyük yatırımlar yapması gerekecek. Bu ise Kuzey Akım-2 boru sınırı örneğinde olduğu üzere hem çok riskli hem de çok maliyetli.
Rusya şimdilik tahlili Çin ile Hindistan’a sıkıştırılmış gaz, kömür ve petrol satmakta görüyor. Hakikaten 2022 yılının birinci yarısında Çin, Rusya’dan aldığı güç kaynağı ölçüsünü 2 kat, Hindistan ise 5 kat artırdı. Rusya sırf bu iki ülkeye sattığı güç kaynaklarından kısa müddette 24 milyar dolar kazandı.
AB, Rusya ile güç alanındaki bağlarını en az düzeye indirmeye ve yeni tedarikçiler bulmaya çalışırken Rusya da AB’ye alternatif pazar arayışlarına başladı. Gelecekte Rusya’nın AB ile bağları düzelse dahi artık bu alandaki iş birliği büyük darbe almış durumda. Lakin AB, Rus güç kaynaklarına alternatif bulsa ve Rusya’dan aldığı güç kaynakları ölçüsünü asgarî düzeye indirse de AB ülkeleri bu alternatif güç kaynaklarına çok daha fazla para ödemek zorunda kalacak. Moskova AB’ye alternatif yeni pazarlar bulsa da Uzak Doğu’ya uzanan yeni boru sınırları inşa etmesi güç olacağı üzere Çin ile Hindistan’a sattığı güç kaynaklarının fiyatı da memleketler arası piyasanın çok altında kalacak. Hasebiyle AB-Rusya “ayrılığının” her iki tarafa da faturası kabarık olacaktır.