İnsan hakları hukukçusu Işıl Kurnaz, İBB Lideri Ekrem İmamoğlu’nun, 31 Mart 2019’da yapılan lokal seçimlerin iptal edilmesinin akabinde yaptığı basın açıklamasında, Yüksek Seçim Konseyi (YSK) lider ve üyelerine “alenen hakaret” ettiği gerekçesiyle 4 yıl 1 aya kadar mahpus cezası talebiyle yargılanmasını yazdı. Fikir cürmü diye bir kategori mümkün müdür? Yoksa bu bir cins ‘işlenemez suç’ mudur?” diyen Kurnaz, “Türkiye’de İmamoğlu’nun YSK üyelerine hakaret ettiği teziyle yaşanan dava ve sonuçları, tam da bu açıdan yani hem siyasi bir başlangıcı olduğu hem de siyasi sonuçları itibariyle bir işlenemez hata olarak görünmüyor mu? İşlenen kabahatin tartısıyla orantılı ceza vermek yerine cezayı türlü çeşitli münasebetlerle arttırarak İstanbul Büyükşehir Belediye’sine kayyım atanmasına kadar giden bir sürecin başlangıç vuruşu yapılmış oldu” tabirlerini kullandı.
Kurnaz’ın yazısı şöyle:
Bugün, Türkiye’de İmamoğlu’nun YSK üyelerine hakaret ettiği teziyle yaşanan dava ve sonuçları, tam da bu açıdan yani hem siyasi bir başlangıcı olduğu hem de siyasi sonuçları itibariyle bir işlenemez hata olarak görünmüyor mu? İşlenen hatanın tartısıyla orantılı ceza vermek yerine cezayı türlü çeşitli münasebetlerle arttırarak İstanbul Büyükşehir Belediye’sine kayyım atanmasına kadar giden bir sürecin başlangıç vuruşu yapılmış oldu. Kayyım hukukunun, yerelin ve lokal idarelerin hakları kadar seçme ve seçilme hürriyetinde de ne derece büyük bir tahribat yarattığını biliyoruz. Tanıl Bora sistematikleşen ve yaygınlaşan kayyım pratiğiyle ilgili yazmıştı: “Bürokratik vesayetle mücadeleyi” dava edindiğini söyleyen bir iktidar, yarattığı yeni ve harika güçlü bir bürokratik vesayet alanıyla tarihe geçecek.”(1)
Bu tarihe geçme, İstanbul Büyükşehir Belediyesi için de geçerli olacak. Öncelikle İstanbul 7. Asliye Ceza Mahkemesi’nin bu kararı, YSK Başkanlığı tarafından yapılan bir hata duyurusuna dayanıyor. Konsey üyelerinden kimilerinin şikayetçi olmadığını da buraya not düşelim. Gerekçeli karar enteresan zira İmamoğlu sözlerinin YSK üyelerini amaç almadığını söylüyor, İmamoğlu’na ilgili soruyu soran gazeteci, bu soruyu İçişleri Bakanı’nın “ahmak” tabirine karşılık olarak yönelttiğini ve orada kastettiğinin yargısal organlar üzerinde hepimizin bildiği siyasal iktidar baskısı ve tesiri olduğunu vurguluyor. Ancak mahkeme tekrar de hatanın YSK üyelerine karşı işlendiğinden kuşku edilemeyeceğini vurguluyor.
Burada değişik bir detay var: Mahkeme, Ekrem İmamoğlu’nun belediye lideri da olsa cürmün vazifesiyle ilgili değil, şahsî cürmü olduğunu ve hasebiyle genel kararlara nazaran soruşturmanın yürütüleceğini söylüyor. Pekala, çok olası ki tam da belediye başkanlığı ve seçimlerin iptali ile ilgili olan bu cürmün, vazife ile ilgili kabahat olarak kabul edilmesi ihtimalinde güya farklı bir sonuca ulaşmak mümkün müydü diye düşünelim. Şayet vazife kabahati olarak kabul edilseydi, İmamoğlu genel kararlara nazaran değil 4483 sayılı Memurlar ve Öbür Kamu Vazifelilerinin Yargılanması Hakkında Kanun’a nazaran yargılanacaktı. Yani yargılamanın başlaması için soruşturma müsaadesi alınması gerekecekti. Büyükşehir Belediye Liderleri için bu müsaadesi verecek ya da vermeyecek mercii kimdi: İçişleri Bakanı.
Türkiye’de muhalif lokal idarelerin nasıl bir fasit daire içine hapsedildiklerini göstermesi bakımından farklı bir hadise yaşıyoruz sanıyorum. Lakin tüm bunlardan daha ilginci kamuoyunda da dikkat çekildiği üzere gerekçeli karardaki niyet okuma ve yorum yoluyla manası genişletme:
“Direk ahmak sözü ile ilgili literatürde Yargıtay kararı bulunmasa da, ahmakla eş manalı olan aptal, budala, geri zekâlı sözcüklerinin kullanılması durumunda hakaret hatasının oluşacağına dair birçok Yargıtay kararı bulunmaktadır.”
Bülent Tanör, anayasaya muhalif fikir fikrini ortaya atıyordu. Ona nazaran anayasal çerçeve içinde düşünmek, özgürlük konusu değildir. Fikir özgürlüğü, tam da anayasal çerçeve dışındaki alan için mana taşır. AİHM’in Janowski v. Polonya davasında, kamu misyonundan ötürü kamu görevlisine hakaret davası incelenmiştir. Yargıç Bratza’nın tabir özgürlüğünün hudutlarını içeren karşı görüşü zihni genişletmek için yararlı olabilir: Tabir özgürlüğünün, haksızlığa uğramış olma karşısında hiddetle söylenmiş kelamları de içermesi gerektiği fikri.
Tabii niyet hürriyeti kapsamında siyasi kişiliklerin tenkit sonlarının daha geniş olması gerektiği artık bilinen bir içtihat. Lakin bunun bir diğer boyutu da hem AİHM hem Yargıtay kararıyla desteklenmekte: Kamu vazifelilerinin vazifelerini yerine getirirken icra ettikleri aksiyon ve kelamlarına yönelik tenkitlere karşı daha fazla müsamaha göstermeleri gerektiği. Bu hem AİHM’in bir savcıya yönelik hakarette, bireylerin farklı pozisyonlarından hareketle, kamu misyonunu icra eden vazifelinin daha geniş bir müsamahaya sahip olması gerektiğini söyleyen Steur v. Hollanda davasında gördüğümüz bir yorum, hem de bu davanın referans olarak gösterildiği Yargıtay kararında.(2) İlgili Yargıtay kararında hâkime hakaretten verilen ceza bozuluyor:
(Hakimin duruşma öncesindeki) hareketinin “meslek etiğine ters olarak kıymetlendirerek, katılanın […] geçirdiği soruşturmayı hatırlatma biçiminde tenkit ve şikayet hakkı kapsamında görülmesi gerektiği nedenleriyle atılı hakaret kabahati öğelerinin oluşmadığı gözetilmeden, mahkumiyet kararı kurulmasının bozulmasına…”
Çok uzağa gitmeye gerek yok, Türkiye’de satır ortalarında bir yerlerde söz özgürlüğü, hakaret ve kamu görevlisinin kamu misyonunu yerine getirirken tenkide daha fazla açık olmasına ait prensipler bazen bu türlü durumlarda işliyor. Lakin bugün Türkiye’de hukuk, yeniden seçme ve seçilme hakkının bir öteki biçimde boşa düşürülmesini sağlamak için kullanılıyor.
Yasada olanı beğenmek ve savunmak için niyet özgürlüğüne gereksinimimiz yoktur diyordu Bülent Tanör, mealen. Bugün seçme ve seçilme hakkını kullanabilmek için yalnızca hür seçim hakkına değil, birebir vakit fikir özgürlüğüne muhtaçlığımız var.
1. Tanıl Bora, Kayyım, 28 Eylül 2016.
2. Steur v. Hollanda, 28 Ocak 2004, paragraf 39.; Yargıtay (4. Ceza Dairesi, Temel No: 2013/5577, Karar No: 2014/20763)