* Mahfi Eğilmez
Japonya, 1990’ların başından itibaren içine girdiği sakinlik girdabından bir türlü kurtulamadı. Hükümetlerin denemediği formül kalmadı: Piyasayı canlandırmak için faizi eksiye indirdiler, ABD ve Avrupa’nın yaptığı üzere para bastılar olmadı, insanları harcamaya teşvik edebilmek için enflasyonun artmasına razı olup kamu harcamalarını artırdılar, vergileri düşürdüler tekrar olmadı. Büyüme bir türlü istendiği üzere toparlanamadı. Buna karşılık kamu kesiti borç yükü inanılmaz boyutlara ulaştı.
Aşağıdaki grafikler Japonya’nın ekonomik büyümesini gösteriyor (bu makaledeki grafiklerin tamamı IMF bilgileridir ve https://tradingeconomics.com/ sitesinden alınmıştır.) Soldaki grafik çeyrekler prestijiyle bir evvelki yılın birebir çeyrek sonucuna nazaran yıllık büyümeyi, sağdaki grafik ise bir evvelki çeyreğe nazaran büyümeyi gösteriyor. Her ikisi de Japonya’nın resesyonun eşiğinde olduğunu sergiliyor.
Büyümedeki bu sakinliğe rağmen işsizlik ve enflasyon konusunda en azından şimdilik bir sorun görünmüyor. Aşağıdaki grafiklerden soldaki işsizlik oranını, sağdaki enflasyon oranını gösteriyor.
İşsizlik, gelişmiş ülkelerin pek birçoklarında görülen işsizlik oranının epeyce altında seyrederken enflasyon da yüzde 3’ün çabucak altında bulunuyor. Bununla birlikte Japon hükümeti ve Japonya Merkez Bankası (BOJ) ABD Merkez Bankası’nın (Fed) yüzde 2 oranının enflasyonda tavan alınması yaklaşımını kendileri için de benimsediğinden mevcut görünümden keyifli değiller.
Aşağıda soldaki grafik bütçe istikrarı / GSYH oranını (%) ve sağdaki grafik de kamu borç stoku / GSYH oranını (%) gösteriyor:
Japon devlet bütçesi, 2020’de ulaştığı rekor açıktan sonra biraz toparlanmış olsa da hala yüzde 5,5 oranında açık veriyor. Çok daha kıymetli olan sorun kamu bölümü borç yükü: Japonya bu alanda dünyanın en borçlu kamu kısmına sahip bulunuyor.
Aşağıdaki grafikte cari istikrar / GSYH oranı (%) yer alıyor:
Geleneksel olarak cari fazla veren Japonya bu yolda devam ediyor. Son duruma nazaran Japonya, GSYH’sinin yüzde 3,6’sı oranında bir cari fazlaya sahip bulunuyor ve bu durum, kamu kısmı borç stokunun tehlikesini azaltan bir sigorta üzere düşünülüyor.
Aşağıdaki grafik imalat PMI endeksini gösteriyor:
Bu endeksin özelliği geleceğe ait olarak satın alma yöneticilerinin beklentilerini sergilemesi. Endeksin 50’nin altında olması beklentilerin güzel olmadığını 40’ın altında olması önemli olumsuz beklentilerin var olduğunu işaret ediyor. Mevcut durumda Japonya açısından beklentilerin bozulmakta olduğunu söylemek mümkündür. Alışılmış asıl olarak faiz kararında sonra bu endeksin ne istikamette hareket edeceğine bakmamız gerekiyor.
BOJ, Temmuz ayının son gününde sürpriz sayılabilecek bir kararla faiz oranını yükseltti. Temmuz sonuna kadar % 0,10 olan faiz oranı Japonya’yı carry trade için ucuz fon sağlama merkezi haline getirmişti Yatırım fonları, Japonya’dan ucuz faizle aldıkları kredilerle dünyada daha yüksek faiz veren ülkelere yatırım yaparak para kazanıyorlardı. Türkiye de bu ülkeler ortasında en yüksek faizi veren ülkelerden birisi olarak yer alıyordu. BOJ, Temmuz ayının son gününde faizi 0,25’e yükseltti. Her ne kadar yapılan artışa rağmen BOJ’un faizi hala başka ülkelere nazaran çok düşük olsa bile bu artış carry trade maliyetini artırdığı ve daha da değerlisi geleceğe ait yeni artışlara pencere açtığı için fonlar üzerinde tesirli oldu. Carry trade yapanlar, fonlarını boşaltmaya ve dolara dönmeye başladılar. Faizi yükseldiği için bedelli hale gelen Japon Yenine talep arttı ve Yen de kıymetlendi. Böylelikle talep artınca dolar, ABD seçimleri nedeniyle kaybettiği pozisyonu tekrar yakalamaya yöneldi. BOJ’un faizi artırması öncesinde ABD seçimleri, resesyon beklentisinin ortaya çıkması, orta doğuda tırmanan kriz nedeniyle aslında diken üstünde olan piyasalar BOJ’dan gelen faiz artırımıyla paniğe kapıldılar. Panik hali bütün dünya piyasalarında dalgalanmalara, hatta kimi alanlarda çöküşlere yol açtı.
Bütün bunlara karşılık dünya, uzun müddettir şoklarla yaşamaya alışmış durumda olduğu için, evvelden olsa çok daha ağır sonuçları olabilecek şokları artık birkaç günlük sarsıntıyla atlatabiliyor. Alınan kararlar, yapılan uygulamalar, hatta savaşlar birinci anda çok tesirli olsa da bu tesirleri uzun sürmüyor. Dün bütün piyasalarda önemli düşüşler vardı, bu sabah hafif hafif toparlanma başladı. Bununla birlikte önümüzdeki günler bilhassa orta doğu krizi açısından belirsizliğini koruyor. Belirsizlik, finans piyasalarının en sevmediği durumdur. Bu durum bir müddet bu türlü devam edecek görünüyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır…