Filiz Aydın Koç
14 Mayıs’ta yapılan Cumhurbaşkanı seçimlerinde adaylardan rastgele biri yüzde 50 oy barajını geçemediği için seçimler ikinci çeşide kaldı. İkinci çeşidi tahlil ederken,seçmenin iki turlu bir seçime nazaran tercihini yaptığını akılda tutmamız gerekir. Birinci çeşitte elde edilen sonuçlar değerli lakin, son karar değildir.
İlk tipi önde bitiren Erdoğan’ın partisinin en çok oy kaybeden parti olması, birinci tipi ikinci olarak bitiren Kılıçdaroğlu’nun partisinin en çok oy artıran parti olması birinci çeşidin değerli sonuçlarından biridir.
Seçim sonuçlarına genel olarak bakıldığında, klâsik bir dağılım olduğunu görüyoruz. Bu bize Türkiye’de seçmen yapısının hayli kültürel bir olgu olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, kısa müddetler içinde bu yapıya nüfuz edecek, olumlu ya da olumsuz formda etkileyecek olayların olması beklenemez.
Ancak, bu yapı üzerinde tekrar de birtakım kritik noktalarda, neler olup bittiği ve ikinci cinste hangi kritik noktaların değişim yaratabileceği üzerinde durmak mümkündür. Bu kritik noktalara baktığımızda, iştirak, geçersiz oylar ve adayların oy dağılımının yapısı üzerinde durulabilir.
CHP’nin partiler ortasında oyunu en çok artıran parti olması da bu seçimin değerli yanlarından biridir.
KATILIM
Bu seçimle, Cumhurbaşkanı üçüncü sefer halk tarafından seçilmektedir. Geçmiş cumhurbaşkanı seçimlerinin iştirak oranlarına bakıldığında en yüksek iştirak %86,9 ile (%0,7 farkla) 14 Mayıs seçimlerinde gerçekleşmiştir. 2018 seçimlerindeki iştirak oranı %86,2, 2014’de ise %74,1’di.
Bu oran 2018’de %50,1 gerçekleşmişken 14 Mayıs’ta %51,3 gerçekleşmiştir. Yurt dışındaki iştirak %1,2 üzere minimal de olsa bir artış göstermiştir.
Yurtdışı seçimlerinde iştirak oranının düşüklüğü, yurt için iştirak oranını bir ölçü aşağı çekmektedir. Bu açıdan Cumhurbaşkanı seçimleri içinde rekor iştirak olduğu söylenebilir.
2018 Cumhurbaşkanı seçimleriyle 14 Mayıs seçimlerine mukayeseli olarak bakıldığında;
- 24 vilayette iştirak %6,02 ila %0,8 oranında azalmıştır. Bu vilayetlerin başında iştirakin 2018’e nazaran en yüksek oranda azaldığı vilayet Malatya (%6,02), Ağrı (%5,83), Hatay %5,73, Adıyaman %4,51, Van %4,47, Muş %4,26, Kahramanmaraş %4,1, Bingöl, 2,67, Şırnak %2,26, Diyarbakır %2,1, Ardahan %2,07, Kars %1,68, Bitlis %1,67, Mardin %1,47, Erzurum %1,08, Siirt ve Batman’da da %1’ler civarında iştirakte azalma görülmektedir.
Bu vilayetler bakıldığında zelzele bölgesi vilayetleri ve Doğu, Kuzey ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki vilayetler olduğu görülmektedir.
- Bu iştirak azalan 24 vilayetteki oy potansiyeli toplam 225.535, oy oranı karşılığı 14 Mayıs iştirakine nazaran yaklaşık yarım puandır.
Bu nedenle adaylar açısından 28 Mayıs’ta asıl sorun iştiraki arttırmak değil düşmesini engellemek olmalı ve bu açıdan tedbirler alınmalıdır. Zelzele bölgesindeki seçmenin sandığından uzakta olması onları 28 Mayıs’ta da sandığa götüremese bile, doğu bölgesindeki vilayetlerde yaşayan seçmenler en az 2018 seçimlerindeki iştirak oranlarına ulaştırılabilir. Büyük olasılıkla HDP/Yeşil Sol Partisi’nin baraj sorunu yaşamaması rahatlığı seçmenin sandığa gitmesinde rahat davranmasına neden olmuş. Ayrıyeten kendi partilerinden bir aday olmaması seçmeni sandığa taşıma motivasyonunu yeteri kadar sağlayamamış da olabileceği düşünülmelidir.
- Kalan 57 vilayette 2018’e nazaran iştirak artmıştır. Artan iştirakin oy karşılığı 614.359’dur. En yüksek iştirak artışı olan vilayetlere bakıldığında sırasıyla Gümüşhane’de %2,69, İstanbul’da %2,42, Antalya’da %1,98, Ankara’da 1,78, Trabzon’da %1,76, Eskişehir’de %1,74, %Edirne’%1,70, Kocaeli’nde %1,7,bolu’da %1,65, Karabük’te %1,61 oranlarında iştirak artmıştır.
Bu vilayetlerden de görüldüğü üzere büyükşehirlerin birçoğunda iştirak yaklaşık 2 puan artmıştır.
Stratejik bir öteki konu ise İzmir, Bursa, Muğla, Aydın, Manisa, Denizli, Balıkesir Mersin üzere büyükşehirlerdeki iştiraki da en az İstanbul, Ankara seviyesine gelmesidir.
- Sadece 30 büyükşehirde sandığa gitmeyen seçmen sayısı 5.147.195.’dir. 30 büyükşehirden 8’inde %6-1 ortasında iştirak azalmıştır. Bu büyükşehirler Malatya, Hatay, Van, Kahramanmaraş, Diyarbakır, Mardin, Erzurum ve Konya’dır.
Katılımı daha da arttırmanın yolları aranırken Türkiye’de engelli kişi sayısı YSK tarafından 989.543 ve 75 yaş ve üzeri seçmen sayısının 3.180.802 olduğu açıklandı. Bu sayılar içinde süreğen hastalık sahibi şahıslar yer almamaktadır. Hasebiyle bu şahısların toplamının 14 Mayıs’taki iştirake nazaran oy oranı %8’ler civarındadır. Bu %8 içinden düşük oranda iştirak olduğu bilgisiyle[1], iştirakin daha yüksek olması için ekstra efor ve uyum göstererek, sandığa gitmeyen seçmeni sandığa götürmek olabilir. Bunun da kolay olmadığı söylenebilir.
14 Mayıs seçimlerinde Türkiye geneli yaklaşık %8 oranında yeni seçmen artışı gerçekleşti. Zelzele bölgesinde yaklaşık 560.000 seçmenin 2018 yılına nazaran azaldığını ve bununla birlikte toplam yeni seçmen artışının da eklenmesiyle yaklaşık 1,2 milyon seçmenin zelzele bölgesinden yurtiçine dağıldığını söyleyebiliriz. Yurtiçine dağılan bu seçmenlerinin seçmen kaydını yaptırıp yaptırmadığı ve hasebiyle oyunu kullanıp kullanmadığı bilinememektedir.
Bu bilgiler ışığında sarsıntı bölgesindeki ilçelerde (Malatya, Hatay, Adıyaman, Kahramanmaraş, Adana, Diyarbakır) ortalama %5’lik seçmen kaybı yaşanmıştır. Bu seçmen kaybına ek olarak,katılım, Türkiye ortalamasının yaklaşık %6 oranında daha düşük gerçekleşmiştir. En son olarak sarsıntının seçime iştiraki kıymetli ölçüde olumsuz tarafta etkilediği söylenebilir.
GEÇERSİZ OYLAR
Geçersiz oy oranı, 14 Mayıs’ta,2018’e nazaran daha yüksektir. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği birinci seçim olan 2014 yılında geçersiz oy oranı %1,79 iken 2018’da %2,21 ve 14 Mayıs’ta da %2,5 oranındadır.
| Seçimler | Kayıtlı Seçmen Sayısı | Katılım Oranı | Kullanılan Oy Sayısı | Geçersiz oy sayısı | Geçersiz Oy Oranı |
| 2023 CB | 64.190.651 | 86,9% | 55.762.065 | 1.392.193 | 2,50% |
| 2018 CB | 59.367.469 | 86,2% | 51.197.959 | 1.129.332 | 2,21% |
| 2014 CB | 55.692.841 | 74,1% | 41.283.627 | 737.716 | 1,79% |
- Geçersiz oy oranının sayısal olarak en çok arttığı vilayetlerin doğu vilayetleri olması dikkat caziptir. En başta Diyarbakır (4319) olmak üzere sırasıyla Batman (3037), Van (3028), Şanlıurfa (2557), Mardin (2543), Siirt (1200), Şırnak (1195), Bingöl (878), Bitlis (863), Muş (776), Hakkâri (476), Ağrı (302) ve Iğdır (302) vilayetlerinde geçersiz oy sayıların 2018’e nazaran artış göstermiştir. Bu vilayetlerdeki toplam geçersiz oy sayısı ise 145.243’tür.
2018 yılına nazaran geçersiz oy sayılarındaki artışlar yalnızca yeni seçmenleri bağlı düşünülebildiği üzere kısmen şuurlu olarak geçersiz oy vermek halinde de yorumlanabilir. Nihayetinde 2018 yılında 6 cumhurbaşkanı olan bir oy pusulasından 4 adaylı bir oy pusulasına geçerken, geçersiz oyların geçmişe nazaran arttığını görmekteyiz.
ADAYLARIN ALDIĞI OYLAR
- Kemal Kılıçdaroğlu resmi olmayan sonuçlara nazaran 14 Mayıs’ta 23.869.862 oy aldı. Oy oranı %45,06’dır. 2018’de Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu, Selahattin Demirtaş ve Muharrem İnce’nin toplam oyu ise 23 029 918, oranı ise %47,4’ çeşit. Yani Kılıçdaroğlu 839.944 oy fazla alsa da oransal olarak bu dört adayın toplamından %2,34 daha düşük almış görünmektedir.
Kemal Kılıçdaroğlu’nun fazla aldığı bu oy, seçmen sayısı artışıyla gerekçelendirilebilir. Bu formda değerlendirildiğinde 4.904.672 yeni seçmen artışı yaşandığı bilindiğinde 839.944 oy artışı %17,1’e tekabül etmektedir. Elbetteki oy artışını yalnızca yeni seçmene bağlamak gerçek olmayacaktır. Lakin Millet İttifakı içinde yer alan Deva, Gelecek ve Demokrat Partilerinin oy sayısının artışına tesiriyle birlikte değerlendirildiğinde oy artışının en az seviyede kaldığı görülmektedir. Mevcut Akşener, Demirtaş ve Karamollaoğlu seçmenlerinden de kısmen Kılıçdaroğlu’na oy gelmediği varsayımıyla, Milletİttifakı içindeki Gelecek, Deva ve Demokrat Parti’nin Kılıçdaroğlu’nun oy oranlarını kazanacak seviyeye getiremediği görülmektedir. Asıl olarak %2,34 oranında oy kaybı; Millet İttifakı’nın 2018’deki ortaklarının oylarının da tamamının Kılıçdaroğlu’na gitmediği üzere, yeni ortaklarından da yeteri kadar oy gelmemesi halinde yorumlanabilir.
- Kemal Kılıçdaroğlu’nun Millet İttifakı adayı olarak aldığı oy sayısıyla 2018’de Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu, Selahattin Demirtaş ve Muharrem İnce’nin toplam oyu karşılaştırıldığında 81’ilin 40’ında Kılıçdaroğlu sayısal olarak daha yüksek oy almıştır. Bu vilayetlere bakıldığında 366.908 oy ile İstanbul birinci sırada gelmektedir. Sırasıyla Ankara 167.773, Antalya 70.606 oy, Antalya 56.151 ve Şanlıurfa’da 49.606 oy fazla almıştır. Bu vilayetlerin yeniden büyükşehirler olduğu görülmektedir.
- 81 İlin 40’ında ise Kılıçdaroğlu 2018’e nazaran daha düşük oy almıştır. Düşük aldığı vilayetlerin başında sarsıntı bölgesi vilayetleri gelmektedir. Hatay’da 47.716, Malatya’da 30.984, Kahramanmaraş’ta 25.964, Adıyaman, 9428, Adana’da 9108 daha düşük almıştır.
- Elbette ki en yanlışsız karşılaştırma oransal olarak yapılandır. 2018’de Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu, Selahattin Demirtaş ve Muharrem İnce’nin toplam oyu ile oy oranları değişimine Millet İttifakı adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun oy oranlarındaki değişime bakıldığında 3 vilayet hariç, kalan 78 vilayette Kılıçdaroğlu’nun oy oranı daha düşüktür. Bu 3 vilayet Bitlis (%1,3), Şanlıurfa (%1) ve Mardin’dir (%0,6). Kalan 78 ile bakıldığında en çok oy farkı olan vilayetler sırasıyla Iğdır (%7,3), Bilecik (%7,1), Osmaniye (%6,1), Aydın (%5,7), Kırşehir (%5,3), Manisa (%5,1), Artvin (5), Kırklareli (%4,9), Edirne (%4,9) Hakkâri (%4,8), Burdur (%4,8),ve Adana(%4,8) vilayetleri gelmektedir. Bu oy oranı düşen vilayetlerin genel özelliğine bakıldığında milliyetçi oyların ağır olduğu vilayetler olduğu söylenebilir.
- Kılıçdaroğlu da 24.594.932 oy almış onu destekleyen Millet ittifakı ve Emek ve Özgürlük İttifakı’nın toplam oyu ise 24.807.785’dir. Kılıçdaroğlu ittifaklar toplamından 212.853 oy daha düşük almıştır. Yani ittifaklar içinde yaklaşık %0,9 oranında seçmen partisine oy verdiği halde Kılıçdaroğlu’na oy vermemiştir.
- Erdoğan ise 2018’de %52,4 oy (25.436.238) almışken 14 Mayıs’ta %49,24 oy (26.086.019) almıştır. Erdoğan’da 81 ilin 8’i hariç kalan tüm vilayetlerde oy kaybetmiştir. Oy kaybetmediği vilayetler Hakkâri, Edirne, Muş, Kırklareli, Şırnak, Van, Malatya ve Aydın’dır. Erdoğan’ın en çok oy kaybettiği vilayet %6,98 ile Kayseri’dir. Sırasıyla Karabük (%6,05), Sakarya (%5,8), Ankara (%5,52), Kırıkkale (%5,3), Konya (%5,26), Kütahya (%5,23), Nevşehir (%5,19), Isparta (%5,07) , Bolu (%5), Karaman (%5) vilayetlerinde oy kaybetmiştir.
- Deprem bölgesindeki vilayetlerden Diyarbakır ve Osmaniye hariç AK Parti oy kaybetmiştir. 2018 seçimlerine nazaran en çok oy kaybettiği vilayet %25,5 ile Malatya’dır. Maraş’ta %21, Hatay’da %11, Kilis’te %10,5, Urfa’da %7,4, Adana’da %5, Antep’te ise %3 oy kaybetmiştir.
- Erdoğan, Cumhurbaşkanı seçimde 27.133.837 oy alırken Cumhur ittifakı 26.934.455 oy almış ortadaki fark 199.382 olup Erdoğan ittifakından yaklaşık %0,7 fazla almıştır.
- Sinan Oğan ise 2.831.208 oy alarak Cet İttifakının aldığı 1.215.264 oydan yaklaşık 1.507.315 oy daha fazla alarak kendi oyu ile dahil olduğu ittifakların toplam oyuna en çok fark atan aday olmuştur. Cet İttifakının %114 fazlası oy almıştır.
Her iki adayın ve aday blokunun vilayetlerin tamamına yakınında oy kaybettiği görülmektedir. Bu açıdan seçim stratejilerindeseçmeni şad etmeyen, oy verme davranışında değişikliğe neden olanhususların varlığı kelam bahsidir.
Bu açıdan ikincitura son bir hafta kala seçmenin oy verme davranışının aday lehine değiştirebilecek telaffuzların inandırıcı bir formda geliştirilmesi gereklidir.
Kısa vakit aralıklarında toplumun sosyolojik olarak değişmesi mümkün olmadığı için oy verme davranışının da değişmesi mümkün değildir.
Başta söylediğimizi tekrar söylemek gerekir. Seçimde klasik oy dağılımının ortaya çıktığı görülmekle birlikte, halkın, seçimin iki turlu olduğunu bilerek oyunu kullandığını, bu nedenle kritik değişimlerin şaşırtan olmayacağını akıldan çıkarmamak gerekir.
BÖLGELERE NAZARAN PARTİLERİN 2018 MİLLETVEKİLİ SEÇİMİ İLE KARŞILAŞTIRMASI
Milletvekili seçim sonuçları, partiler bazında 2018 Genel seçimlerine nazaran mukayeseli değerlendirdiğinde kıymetli değişimler görülmektedir. Bölgeler bazında en çok oy kaybeden parti AK Parti olup 2.119.875 oy kaybetmiştir. 2018’e nazaran bu kayıp %10’lar düzeyindedir.
En çok oy kaybeden ikinci parti ise Yeşil Sol Parti/ HDP’dir. HDP 1.077.566 oy kaybetmiştir. 2018’e nazaran bu kayıp %18’ler düzeyindedir. Adaylar için stratejik davranışlardan bir oburu de birinci çeşitte sandığa gitmeyen seçmenini sandığa götürmek olacaktır.
Diğer oy kaybeden parti ise MHP’dir. MHP’nin 2018 yılına nazaran kendi içindeki oy kaybı %2,5’dir.
CHP, oyunu en çok artıran partidir. 2.31.106 oy artış ile kendi içinde %20,4 oranında oyunu arttırmıştır.
İYİ Parti’de 2018’e nazaran minimal de olsa oyunu arttıran partiler ortasındadır. Aşağıdaki tabloda, bu sonuçlara ait bilgiler yer almaktadır.
Bölgelere ve 2018 Genel Seçimlerine nazaran partilerin oy sayılarındaki değişim aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Kaynakça:
https://secim2023.hurriyet.com.tr/14-mayis-2023-secimleri/cumhurbaskanligi-secim-sonuclari/
https://www.ysk.gov.tr/tr/cumhurbaskani-secim-arsivi/2647
https://www.ysk.gov.tr/tr/24-haziran-2018-secimleri/77536
https://secim2023.hurriyet.com.tr/14-mayis-2023-secimleri/milletvekili-genel-secim-sonuclari/ Erişim tarihi:16 Mayıs 2023