Çin Devlet Lideri Şi Cinping, Covid-19 salgınının başlangıcından itibaren kaçındığı yüz yüze önder diplomasisine süratli dönüş yaptı. Şi, son bir haftada Endonezya’nın Bali Adası’nda düzenlenen G20 Önderleri Tepesi’ne ve Tayland’ın başşehri Bangkok’taki Asya Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) İktisat Başkanları Tepesi’ne katıldı.
20’den fazla önderle görüştü
Çin Devlet Lideri, her iki tepede ülkesinin dış siyaset ve iktisattaki doğrultusuna ait bildiriler verirken 20’den fazla ülkenin önderleriyle resmi görüşmeler yürüttü.
Görüşmelerde ABD ile artan global rekabette ilgileri tansiyondan uzak yeni bir doğrultuya sokma bildirisinin yanı sıra bölge ülkeleriyle işbirliğini artırarak Çin’in tesirini genişletme eforu öne çıktı.
Yüz yüze diplomasiye uzun ara
Çin Devlet Lideri Şi, Covid-19 salgınının başlamasının akabinde yaklaşık 2,5 yıl boyunca yurtdışı ziyaretlerine orta vermiş ve şubat ayında Beijing’de düzenlenen Kış Olimpiyatları’na konuk olan başkanlarla yaptığı görüşmeler dışında yüz yüze diplomasiden kaçınmıştı. Şi, Beijing Kış Olimpiyatları’nın akabinde birinci sefer 26 Temmuz’da Endonezya Devlet Lideri Joko Widodo‘yu Beijing’de ağırlamış, birinci yurtdışı ziyaretini ise 14 Eylül’de Kazakistan’a yapmıştı.
Çin Devlet Lideri, 15-16 Eylül’de Şanghay İşbirliği Örgütünün Semerkant’taki Devlet Liderleri Kurulu Doruğu’na katılmış, tepe marjında önderlerle görüşmeler gerçekleştirmişti.
Çin Komünist Partisinin geçen ay düzenlediği 20. Ulusal Kongresi’nde yine genel sekterliğe seçilen Şi, üçüncü iktidar periyodunun yolunu açan kongrenin akabinde ay başından itibaren yüzünü diplomasiye çevirdi.
Şi, kasımın birinci haftasında Vietnam, Pakistan, Tanzanya ve Almanya önderleri ile Beijing’de konuk ettikten sonra bu hafta katıldığı doruklarda diplomasi maratonunu sürdürdü.
Biden ile birinci yüz yüze görüşme
Çin Devlet Lideri Şi, hafta başında birincinin G20 Tepesi için gittiği Bali’de ABD Lideri Joe Biden ile bir ortaya geldi. ABD ile Çin ortasında global güç rekabetinin ve tansiyonların arttığı periyoda denk gelen görüşme, Biden’ın 2021 başında misyona başlamasından bu yana iki önderin birinci yüz yüze buluşması oldu.
Liderlerin yaklaşık 3,5 saat süren yüz yüze görüşmesinde iki ülkenin farklılıklarını yönetim etmesi, yeni işbirliği imkanları bulması ve münasebetlerinde gerçek rotayı belirlemesi gerektiğine yönelik bildiriler öne çıktı.
Çin-ABD bağlarındaki mevcut tansiyonların iki ülke halkının çıkarına ve milletlerarası toplumun beklentilerine uygun olmadığını söz eden Şi, “Çin, mevcut milletlerarası nizamı değiştirmek istemiyor. ABD’ye meydan okuma yahut onun yerini alma niyetinde değiliz” dedi.
Tayvan mesajı
Şi, ayrıyeten Biden’a, vazifesini yeni bırakan ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi‘nin ağustos başında Çin ile ihtilaflı Tayvan’ı ziyaretiyle iki ülke ortasında tansiyona husus olan Tayvan meselesinin, “ABD-Çin bağlarının siyasi temeli ve aşılmaması gereken birinci kırmızı çizgisi olduğu” bildirisini verdi. Biden-Şi görüşmesine ait Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, iki önderin birçok bahiste öncelikleri ve niyetlerini lisana getirdiği “samimi” bir görüşme yaptığı belirtilerek, Biden’ın görüşmede iki ülke ortasındaki rekabetin çatışmaya evrilmesinden kaçınılması gerektiğini vurguladığı, bağlantı kanallarını açık tutulması gereğine dikkati çektiği kaydedildi.
Biden, yarıca ABD’nin “tek Çin” siyasetinin değişmediğini, “Tayvan Boğazı’ndaki statükoda tek taraflı değişikliğe karşı olduklarını” tabir etti.
Avustralya ile 6 yıl sonra birinci görüşme
Şi, dorukta ayrıyeten Çin’in son periyotta bağlantılarının gergin olduğu Avustralya’nın Başbakanı Anthony Albanese ile de bir ortaya geldi. Avustralya’nın uzun müddet Çin’in gelişmiş ülkelerle alakalarına öncülük ettiğini lakin son yıllarda bağlarda zorluklarla karşılaşıldığını belirten Şi, Asya-Pasifik bölgesinin iki değerli ülkesi olarak Çin ve Avustralya’nın münasebetlerini sürdürmesinin, geliştirmesinin ve ileriye taşımasının ehemmiyetini vurguladı. Albanese de görüşmeye ait yaptığı açıklamada, iki ülkenin farklılıklarının olduğunu ancak gerektiğinde işbirliği yapacağını belirterek, Avustralya’nın çıkarlarından ve kıymetlerinden vazgeçmeyeceğini, iki ülkenin vakit zaman fikir ayrılıklarına düşebileceğini lisana getirdi.
Çin-Avustralya ilgileri, Canberra idaresinin Kovid-19 salgınının birinci aylarında virüsün kökeninin araştırılmasına yönelik teşebbüsünün akabinde tansiyonlu bir seyre girmişti. Beijing idaresi, Avustralya’dan ithal eserlere getirdiği kısıtlamalarda siyasi alandaki tansiyonu ticaret boyutuna taşımıştı.
Avustralya, Ekim 2021’de ABD ve İngiltere ile nükleer denizaltı teknolojisi alanında işbirliğini öngören AUKUS muahedesini imzalamıştı. Canberra, ayrıyeten ABD, Japonya ve Hindistan’ın dahil olduğu Quad isimli güvenlik ittifakına katılmıştı. Bu gelişmeler, Çin tarafından Pasifik’te kendisine karşı bir ittifak olarak yorumlanmıştı.
Trudeau ile gergin diyalog
Şi’nin, G20 Tepesi’nin kapanış resepsiyonunda Kanada Başbakanı Justin Trudeau ile ayaküstü diyaloğu, iki ülke ortasındaki tansiyonu ortaya koydu. Kameralara yansıyan diyalogda Şi, Trudeau ile bir gün evvel yaptıkları 10 dakikalık görüşmenin basına yansımasına reaksiyon göstererek, “Konuştuğumuz her şey gazeteye sızdırılmış, bu hakikat değil, bu türlü diyalog olmaz” dedi.
Şi’nin Kanada tarafının yaklaşımını “samimiyetsiz” bulduğunu söylemesi üzerine Trudeau, “Biz Kanada’da açık, özgür ve dürüst diyaloğa inanıyoruz ve bunu sürdürmeyi istiyoruz. Umarım yapan biçimde birlikte çalışmayı sürdürürüz lakin anlaşamadığımız noktalar olacaktır” tabirlerini kullandı.
Şi de Trudeau’ya, “O halde evvel şartları oluşturalım” diyerek konuşmayı noktaladı.
Gergin oldukları gözlenen iki başkan, konuşmanın akabinde el sıkışarak farklı istikametlere hakikat uzaklaşırken Şi’nin heyetinden birisine Trudeau hakkında “Naif” dediği duyuldu.
Trudeau ve Şi’nin, doruktaki görüşmesinde, Kanada tarafının Çin’in ülkede demokratik süreci etkilemeye yönelik faaliyetlerinden duyduğu telaşları lisana getirdiği bildirilmişti.
Kanadalı istihbarat yetkilileri, ocak ayında parlamento komitesine verdikleri tabirde, Çin’in 2019’daki federal parlamento seçimlerine tesir etmek üzere hareketlerde bulunduğunu ileri sürmüştü. Kanada basınında ay başında yayımlanan haberlerde Beijing idaresinin, parlamento seçimindeki kimi adayları örtülü bir ağ ile finanse ettiği argümanlarına yer verilmişti.
Şi, G20 Doruğu’nda ayrıyeten Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Hollanda Başbakanı Mark Rutte, Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa, Senegal Cumhurbaşkanı Macky Sall, Arjantin Cumhurbaşkanı Alberto Fernandez, Güney Kore Devlet Lideri Yoon Suk-yeol, İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, İtalya Başbakanı Giorgia Meloni, Endonezya Devşet Lideri Joko Widodo ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres ile görüştü.
Şi’nin İngiltere Başbakanı Rishi Sunak ile planlanan görüşmesi, Sunak’ın ABD Lideri Joe Biden’ın Polonya’ya düşen füzenin akabinde düzenlediği acil toplantıya katılması nedeniyle yapılamadı.
Japonya ile 3 yıl sonra birinci görüşme
Şi, Endonezya’daki G20 Tepesi’nin sona ermesinin akabinde APEC Doruğu’na katılmak üzere Tayland’a geçti. Çin Devlet Lideri, APEC Tepesi’nde Japonya Başbakanı Kişida Fumio ile yüz yüze görüştü. Bu, Kişida’nın geçen yıl misyona gelmesinden bu yana Şi ile birinci buluşması ve Japonya ve Çin başkanlarının, yaklaşık 3 yıl ortadan sonra yaptığı birinci görüşme oldu.
Temmuzda uğradığı suikast sonucu hayatını kaybeden eski Japonya Başbakanı Abe Şinzo, en son Aralık 2019’daki Beijing’i ziyaretinde Devlet Lideri Şi ile bir ortaya gelmişti.
Şi, Kişida ile görüşmesinde Çin ve Japonya’nın Asya’nın ve dünyanın kıymetli ülkeleri olarak ortak çıkarlara ve işbirliği potansiyeline sahip bulunduğunu belirterek, Beijing’in münasebetlere verdiği değerin değişmediğini ve değişmeyeceğini vurguladı.
Diplomatik ilgilerin kurulmasından bu yana geçen 50 yılda bağlantıların büyük uzaklık katettiğini, bölgede barışa ve refaha katkı sağladığını söz eden Şi, yeni devirde de bağlantıları uygun doğrultuda geliştirmeyi umduklarını belirtti.
Japon Başbakan Kişida da görüşmede ülkesinin hukuka dayalı memleketler arası tertibin korunmasından yana olduğunu vurgulayarak, Japon hükümetinin, Çin’in Doğu Çin Denizi ile Güney Çin Denizi’ndeki ihtilaflı bölgelerde artan askeri nüfuzuna yönelik telaşlarını aktardığını söz etti.
Tayvan Boğazı’nda barış ve istikrarın korunması gerektiğinin altını çizen Kişida, iki ülkenin güvenlik alanında bağlantının sürdürülmesinde fikir birliğine vardıklarını söyledi.
‘Asya-Pasifik, büyük güç gayretinin alanı olmamalı’
Çin Devlet Lideri Şi, APEC İktisat Önderleri Doruğu’na hitabında, Asya-Pasifik bölgesinin on yıllar içinde ekonomik işbirliği sayesinde kalkınma alanında değerli ara kaydettiğini belirterek, yeni bir Soğuk Savaş’ın ve büyük güç çabasının sahnesi haline gelmemesi gerektiğini vurguladı.
Bölgenin Soğuk Savaş’ın gölgesinden kurtulduğundan beri ekonomik işbirliği sayesinde süratle çağdaşlaşma ivmesi yakaladığına dikkati çeken Şi, “Asya-Pasifik, kimsenin art bahçesi değildir ve büyük güç uğraşının alanı olmamalıdır. Yeni bir Soğuk Savaş başlatma eforuna ne bölge halkları ne de vaktin eğilimleri müsaade verecektir” dedi.
Şi, APEC’in farklılığa ve kapsayıcılığa dayalı ekonomik entegrasyonla çok taraflı bölgesel işbirliği mimarisi oluşturduğunu ve bu sayede ekonomik globalleşmenin fırsatlarından en düzgün biçimde yararlandığını belirterek, “Asya-Pasifik bölgesinde yıllar içinde oluşmuş sanayi ve tedarik zincirlerini bozmaya yönelik bir teşebbüs, ekonomik işbirliğini çıkmaza sürükleyecektir” değerlendirmesinde bulundu.
Çin’in Asya-Pasifik bölgesinde ekonomik işbirliğine katkı sunmayı sürdüreceğini tabir eden Şi, “ortak geleceği paylaşan Asya-Pasifik topluluğu inşa etme” davetinde bulundu.
Şi’nin kelamlarının, ABD’nin ismini anmadan Washington ile Beijing ortasında bölgede artan nüfuz çabasına gönderme yapan iletiler içermesi dikkati çekti.
Şi, ayrıyeten tepe marjında Filipinler Devlet Lideri Ferdinand Marcos Jr, Singapur Başbakanı Lee Hsien Loong, Yeni Zelanda Başbakanı Jacinda Ardern, Brunei Sultanı Hasan el Bulkiye, Papua Yeni Gine Başbakanı James Marape, Şili Cumhurbaşkanı Gabriel Boric ve Tayland Başbakanı Prayut Chan-o-cha ile yüz yüze görüşmeler yaparak ikili ve bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi iletileri verdi.